Getuigenissen vanuit de jeugdgevangenis van RIO
Door: René Poels
Blijf op de hoogte en volg René
16 Oktober 2008 | Brazilië, Rio de Janeiro
Deze middag bezoeken we (Jan Daniels, Jeannette Bouwmans en ik) de grote jeugdgevangenis Instituto Padre Severino in Rio de Janeiro. Dat doen we samen met de theoloog Roberto dos Santos, een van de stichters van Sao Martinho en AMAR, die wekelijks onder het mom van catechese met tachtig jongens in de leeftijd van 12 tot en met 18 jaar contact heeft in de gevangenis. Paspoort moet mee, fototoestel is verboden. Het strenge beleid in deze gevangenis en de snelle aanleiding dat jongens hier worden vastgezet staat ter discussie in Rio. In dit complex zijn meerdere jongens gefolterd en doorgemarteld door militaire bewakers. Achter op het terrein ligt een zwembad! Daar zijn jongens in het water gezet en onder toeziend oog van de medegevangene ondervraagt. In sommige gevallen liep dat uit de hand en werden ze kopje onder gehouden tot de dood erop volgde. “Zo zien jullie wat er met jullie ook kan gebeuren”, werd gezegd. Deze bewakers zijn inmidelsontslagen. Jan Daniels kent de verhalen uit het verleden oner ander van het juridisch centrum Cadeca van Sao Martinho. De lobby en publieke discussies hebben ertoe geleid dat er geen militairen meer zijn maar alleen gevangenispersoneel; mannen en vrouwen. Wat nog vaak mis gaat is het feit dat kleine diefjes –stelen van een paar slippers- brut worden opgepakt, geslagen en naar de gevangenis worden gebracht door de politie. Rond kerst en Nieuwjaar en Carnaval puilen de gevangnissen uit. Het ‘tuig van de straat’ past niet in het toeristisch beeld van deze metropool. Dan maar even achter slot en grendel, voor het minste of geringste vergrijp. Ze mogen hier maximaal 48 dagen opgesloten blijven, maar er zijn verhalen van kinderen die anderhalf binnen deze muren hebben geleefd. En dat in een land met de progressiefste jeugdwet ter wereld waarin staat dat kinderen niet in de gevangenis thuishoren maar opgevangen moeten worden in sociale projecten.
De verhalen kennende van de gevangenissen in Rio oogt dit instituut tegenwoordig niet slecht. Het ziet er proper uit. De gebouwen binnen de hoge muren zien er ook redelijk goed uit. In de verte zien we twee armen uit de tralies steken. De handen maken een groetend gebaar. Roberto, boa tarde (goedemiddag), roept een stem vanuit een donker cel. Een jongen van dertien zit in de cel met drie grotere. Hij wil zijn praatje even kwijt. Rechts zijn twee grot celzalen waar dertig jongens op elkaar liggen. Op bedden van betonnen, zonder matras. We zien achter de blauwe tralies ontblote bovenlichamen en handen bewegen.
Normaal zijn de bijeenkomsten van Roberto bij deze ruimtes maar vanwege werkzaamheden met de drilboor kan het vandaag niet. We worden naar lokalen achter op het complex verwezen. Prima gebouwen, deze sociale ruimtes! Korte tijd later komen onder toeziend oog van twee begeleiders/bewakers (spijkerbrok t-shirt en mobilofoon) dertig jongens. Ze hebben allemaal dezelfde donkerblauw broek –zonder zakken- aan en een grijs/blauw T-shirt met voorop het embleem van het gouvernement Rio de Janeiro en achterop de afkorting I.P.S. met daaronder de uitleg: Instituto Padre Severino. Ze lopen keurig zwijgzaam in de rij en nemen plaats op de stoelen die in een kring gereed staan. Voor de jonge gevangen zijn de ontmoetingen met Roberto momenten dat ze even op een andere tekst komen en kunnen praten met mensen van buiten het gevang. Meer dan eens krijgt Roberto verhalen te horen van brutale en onmenselijke bewakers. Roberto gaat daarmee aan het werk, meestal met succes.
Nadat iedereen hand-in-hand staat begint deze bijzondere sessie. Iedereen stelt zichzelf voor, ook de gasten. Er wordt een beetje gebeden en gezongen. Tussendoor vertelt Roberto over goed en slecht, over liefde en haat, over vriend en vijand. Hij houdt ze voor dat ze straks weer de vrijheid krijgen en hoopt dat ze sterker uit de gevangenis komen dan erin. Op de vraag welke obstakels de jongens na vrijlating verachten komen de ‘boefjes’los. Ze roepen, dure auto’s van de drugsmaffia, criminaliteit, drugs, sex. Roberto springt daarop in en zegt dat de vrijheid die ze straks krijgen wel met hoofdletters moet worden geschreven. “Je moet zorgen dat het jouw vrijheid is en geen zogenaamde vrijheid onder het juk van drugsmaffia en criminelen. Strijd voor je eigen vrijheid en als je daarbij hulp nodig hebt kom je naar Sao Martinho of AMAR. “Maar de verleiding is wel groot om te stelen voor de familie”, reageert en jongetje van 15 jaar. Waarop Roberto zegt dat je alleen moet luisteren naar echte goede vrienden. Hij onderstreept dat met de waar gebeurt verhaal van een grote brand in een huis. Een kind stond moederziel alleen in het raam van de tweede etage omringd door vuur. Omwonenden hadden het springzeil uitgespannen en riepen: spring. Het meisje durfde niet. Toen even later de vader ten tonele kwam en hetzelfde riep sprong het kind in de armen van het meisje. Het kind vertrouwde de vader!
Jullie moeten vijanden vaarwel zeggen en vrienden koesteren. Wie heeft er bezoek gehad? De meeste schudden neen. Een jongen zegt: mijn moeder komt elke zondag. Kijk, zegt Roberto, dat is echte liefde. En kijkend naar de jongens die geen bezoek hebben gekregen zegt hij: waar zijn jullie maten gebleven, die laten je hier barsten! Dat zijn geen vrienden! Die laat je straks links liggen!
En zeg straks niet dat je geen werk kunt vinden? Zelfs straatkinderen vinden werk door schoenen te poetsen of snoepjes te verkopen. En bij de straatkinderorganisaties kun je altijd beroepscursussen volgen. Maar je moet het wel zelf doen.
Dan volgt een spel als Roberto een verhaal voordraagt en de jongens zinnen moeten afmaken. De winnaars krijgen en reepsnoep. Ze hebben de grootste lol, Roberto en zijn ‘boefjes’. Langzaam nadert het einde van deze twee uur durende sessie als Roberto vraagt aan de groep of iemand een getuigenis wil afleggen. De knul naast mij staat op, neemt staande plaats naast Roberto, legt zijn hand op Roberto’s schouder en verhaalt over een brute overval op zijn zusje die vervolgens werd verkracht onder zijn ogen. Hij zit al voor de zesde keer vast in deze gevangenis, Zijn specialiteit buiten het gevang, zegt hij met de flair alsof hij een conference voordraagt, is auto’s openbreken. Maar dit is de laatste keer dat ik hier ben. Ik wil gaan studeren, geld verdienen en mijn moeder gaan helpen. Er volgt een spontaan applaus dat zelfs twee bewakers achter in het lokaal even moeten opkijken. Roberto zegt daarop dat je het wel zelf moet doen, maar dat iedereen die kracht heeft. Sommige van jullie hebben al met wapens gelopen. Jullie hadden de energie om dat te doen. Als je die energie hebt,hebt je ook de kracht om het wapen te laten liggen.
Aan de ander kant van de groep vraagt de jongste, net 13 jaar, de aandacht. Hij wijst naar buiten. Boven op de vijf meter hoge gevangenis omheining lopen door de rollen pikkeldraad enkele kleine aapjes. Zo vrij als een vogel! Even willen de jongens wel aapje zijn……Gelach!
De sessie loopt ten einde. Als gast word ik onverwacht door Roberto uitgenodigd om de jonge gevangenen toe te spreken. Daar sta je dan! In de wetenschap dat voetbal alles is voor de Braziliaan memoreerde ik het bezoek zaterdagavond aan de voetbalwedstijd van Flamengo in het Maracana. Ze verloren! Dat onderstreepte ik met een wegwerp gebaar. Na afloop waren de 80.000 bezoekers teleurgesteld maar droegen het verlies als een grote familie, wetende dat er weer een dag komt dat ze winnen. Instemmende geluiden. Jullie kunnen deel uitmaken van die grote familie die plezier heeft in het leven. En ik hoop dat als ik nog een keer een bezoek breng aan Brazilië jullie allemaal studeren of al een goeie job hebben en als je echt je best doet misschien wel president van Brazilie bent.
Applaus! Alle jongens komen vervolgens een hand geven al dan niet begeleid met een knipoog, een schouderklop en de mededeling dat ik hun amigo (vriend) ben.!
Reageer op dit reisverslag
Je kunt nu ook Smileys gebruiken. Via de toolbar, toetsenbord of door eerst : te typen en dan een woord bijvoorbeeld :smiley