Favela Cidade Nova in Rio de Janeiro

Het is bloedheet en benauwd in Rio de Janeiro. De grote thermometers in deze miljoenenstad geven 39 graden Celsius aan. Met onze Belgische vriend Jan Daniels, hij is projectleider in Rio van de Belgische ontwikkelingsorganisatie Vlaams Internationaal Centrum (VIC), rijden we naar een van de vele voorsteden van Rio de Janeiro, Duque de Caxias. In een van de favala’s, Cidade Nova (Nieuwe Stad), bezoeken we het sociaal project voor kinderen en vrouwen. De 250 gezinnen die aan het project meedoen werkten vroeger allemaal op de grote vuilnisbelt van de stad. Van s’morgens vroeg tot ’s avonds laat graaiden ouders en kinderen nog bruikbare spullen uit de immens grote smerige stinkende belt. Ze probeerden dat weer aan de man te brengen of zoals glaswerk en blikjes naar een recyclingbedrijf. Velen werden ziek. Vaak gebeurden er dodelijke ongelukken als kinderen en volwassenen bedolven raakten onder het door grote vrachtwagens stortende vuil. Omdat kinderen en jongeren het zware en smerige werk niet aankonden trokken velen van hen naar de grote stad Rio om daar al straatkind verder te leven. Vrouwen in deze krottenwijk namen het initiatief om een sociaal project te starten. Enerzijds om kinderen een educatief onderwijsprogramma aan te bieden -ter voorkoming van de vlucht naar de stad- en anderzijds om vrouwenprojecten op te zetten. Bovendien roerden de vrouwen hun mondje door bij de overheid of kandidaat burgemeesters aan de bel te trekken voor allerlei voorzieningen o.a. de aanleg van een riolering. Overal hangen grote borden en affiches van verschillende kandidaten die burgemeester willen worden. De kandidaten betalen de mensen die dergelijk bord aan de muur willen hangen. Maar betrouwbaar zijn ze niet allemaal. Zo blijkt. Dwars door de favela loopt een smerig riviertje, en open riool. Bij een forse regenbui wast het water snel en loopt in korte tijd een deel van de wijk onder water. In sommige hutjes staat het water veertig centimeter. Een van de bewoners laat de bruine modder lijnen in haar huisje zien: zo hoog stond het in december! De regering Luna heeft geld gegeven om de rivier te kanaliseren zodat overstromingen tot het verleden behoren. Het geld is ontvangen door de gemeente, maar die heeft er een andere bestemming aangegeven. De verkiezingen zijn weer voorbij!
Maatschappelijke werkers van AMAR helpen de vrouwen binnen dit project. In een krakkemikkig stenen gebouwtje komen dagelijks tachtig kinderen. Ze krijgen eten en drinken, onderwijs en ontspanning. Het is een heel bijzondere ervaring om te zien hoe degelijk de professionals en vrijwilligers van dit project de kinderen les geven. Met geduld en ondanks de drukke kinderen vaak individueel onderwijs. Op de eerste verdieping is een vrouwenproject. Van afval en papier maken de creatieve vrouwen allerlei snuisterijen. Die worden verkocht op de markt. Tijdens de creatieve sessies wordt er ook veel gesproken over de situatie in de wijk en de problemen. Regelmatig mondt dat uit tot acties en zorgt AMAR dat op de juiste plaatsen wordt gelobbyd.
CIDA is een van de moeders in deze favela die vandaag de aandacht vraagt. We worden uitgenodigd naar haar huis te wandelen. De camera snort in de hitte als we met Cida en een hele reeks kinderen naar haar huisje wandelen. Het zijn vier muren, een gammel dak en open ramen en deuren. Nauwelijks ruimte binnen in het keukentje en de woon/slaapkamer. Twee ruimtes achter het hutje zijn niet afgebouwd omdat de man met wie ze was getrouwd gevlogen is. Hij kreeg elders werk, ontmoette een andere vrouw en laat zijn eigen vrouw stikken. Cida had vijf kinderen. Vorig jaar is een meisje van zes jaar overleden. Een ander dochtertje moet dringend worden geopereerd. Maar het geld ontbreekt. Ze werkt in het project van AMAR waar ze ook wat verdiend. Met dat geld kan ze het eten net betalen. Om geld bij te verdienen maakt ze kussentjes en lakens. In allerlei kleuren en vormen. Dat doet ze in haar huisje achter een klein oud naaimachinetje. Ze demonstreert haar kundigheid en toont haar creaties. Zoals een rood douchematje in de vorm van een hart. We raken er niet van onder de indruk. Uiteraard laten we dat niet merken. “Dit kost tien real”, zegt ze. De boodschap is helder. We kopen het en zullen het later deze week elders cadeau geven.
Op weg terug naar het project bezoeken we nog enkele families. Twee, drie generaties bijeen met alle kinderen erbij is hier heel gewoon. Of zoals bij Erica, een vrouw van dertig. Ze mocht enkele muren aan het hutje van haar ouders maken en woont er nu met haar man en twee kinderen. De gootouders wonen er naast in een stenen huisje. Op de binnenplaats modder en veel troep. Heel veel troep. Voor de loslopende scharrelkippen een paradijs, maar tegelijk ook een poel met ongedierte waar kinderen doorheen wandelen of kruipen. De hond en het zwarte varkentje van de familie vinden het best.
Bij een andere familie is de dochter van zeventien zich aan het wassen in de openlucht. Haar haren zitten dik onder de shampoo als we haar treffen. Omdat een douche ontbreekt schudt ze een bak water over haar hoofd. Haar t-shirt en kort strak spijkerbroekje worden kletsnat. Dat is hier normaal. De zon zorgt ervoor dat alles snel droogt. Haar vader kijkt lachend toe terwijl hij een biertje naar binnenwerkt. Het zijn in deze wijk de gewoonste taferelen. Om de hoek kijkt een meisje van veertien. Ze is in verwachting en straalt van geluk. In maart, maar het kan ook april zijn, is de bevalling, denkt het aanstaande moedertje. Haar moeder staat er bij. Ze was geschrokken toen ze het nieuws hoorde. Het meisje mag een hutje bouwen achter moeders huis. En de jonge vader mag erbij komen wonen, als hij wil.
We nemen afscheid van de medewerkers van het project van AMAR . Dankzij het preventieve project van AMAR in deze favela in een van de voorsteden trekken beduidend minderen kinderen en jongeren naar de stad om daar op straat hun geluk te beproeven. Ook hier zijn het weer de vrouwen die het voortouw hebben genomen.